روشی برای آفرينش و عطرسازی

آنچه دیده میشد این بود که روش اساتید عطرسازی برای جلو بردن كارشان انگیزه­ بخش نبود. بنظر می­رسید به روش ا…بختكی (شانسی) اعتقاد داشتند. بدون نظم و قاعده، نوارهای بویایی را در موادِّ اوّلیۀ معطّر فرو می­بردند و از این طریق با اضافه نمودن موادِّ اوّلیه بصورت كم كم و نه طبق طرحِ آماده، فرمول­شان پیشرفت می­نمود. بنابراین در گذشته، اغلبِ آثارِ بزرگِ عطرسازی یا بلكه عطرهای موفّق از نظر تجاری، ‌تقریباً ‌بصورت شانسی ساخته می­شدند. حتّی برخی مواقع، خالق آن نیز از ساخت عطری این­چنین تعجّب می­نمود. هرچند در ساخت عطر موفّق، همیشه وقوع شانس متصوّر است امّا نبایست اعتقاد راسخ به آن، راهنمای كلّی شما باشد.

آفرینش عطر

تكنیكی كه سرانجام از كار درآوردم خلق عطر را بصورت شگفت­انگیزی آسان می­سازد. من، در نتیجۀ استفاده از این تكنیك، هیچ­گاه ناتوان از ساخت عطرهای جدید نیستم.

هم­اكنون، عطرسازی در یك پیچ حسّاس قرار دارد. تعداد عطّاران آموزش­دیده در حال كاهش است. چرا كه دوران كارآموزی طولانی مدّتِ موردِ نیاز، مانعی برطرف­نشدنی بر سر راه جوانانی كه نمی­توانند هزینه­های بالای قبل از شروع بكار و كسب درآمد را پرداخت نمایند ایجاد نموده است. پس این روش می­تواند در كاهش دوران كارآموزی كمك كند. هرچند نبایست انتظار داشت بتوان به عطرسازان جوان، ابتكار یا راه ساخت تركیب نوی پرفروش را قبل از بدست آوردن تجربه­ای كه فقط زمان آن را ایجاد خواهد نمود آموزش داد. با این وجود، اهمیت اساسی دارد كارآموز عطرسازی، برای هماهنگ نمودن تلاش­هایش در فرمول­بندی عطر، كمك و راهنمایی شود.

عطرسازی به‌عنوان هنر

عطرسازی واقعاً ‌چیست؟ عطّاری یك هنر است و نه علم كه بسیاری به آن معتقدند. پیش­زمینۀ علمی برای عطرساز لازم نیست. حتّی برخی مواقع ممكن است دانش علمی، مانعِ آزادی مورد نیاز برای خلق عطر گردد. عطّار خلّاق می­بایست از موادِّ معطّر به همان نحوی كه نقّاش از رنگ­ها استفاده و به آن­ها مجال توسعه و تأثیر حدّاكثری می­دهد بهره ببرد. هرچند بدیهی است می­بایست به واكنش­های بالقوّه از قبیل تغییر رنگ در فرمول نهایی، همچنین پایداری عطر توجّه كافی شود.

هركسی می­تواند حسِّ پیشرفتۀ بویایی كسب كند. چرا كه این امر،‌ فقط با تمرین انجام می­شود. شامّۀ خوب‌ كه همان حافظۀ عالی بویایی است برای ساخت عطرِ دل­ربا كافی نیست. عطاران کهنه کار از راه بویایی، قادر بودند منطقۀ جغرافیایی یك اسانس روغنی، از قبیل بهار نارنج یا اسطوخودّس را تشخیص دهند.

آموزش حسِّ بویایی، دارای اهمیت فراوانی است . عطّارانِ ما، قانون محكمی وضع نموده­اند كه علم­شان در خصوص موادِّ اوّلیۀ معطّر را روزانه آزمایش‌ می­نمایند.

آموزش بویایی

آموزش فرد مبتدی كه در خصوص عطرسازی چیزی ‌نمی­داند می­بایست با آموزش حسِّ بویایی با موادِّ اوّلیۀ معطّر شیمیایی و طبیعی آغاز شود. بمنظور تسهیلِ در  این آموزش،‌ فرد مبتدی، ابتدا در معرض رایحه­های متضاد، سپس موادِّ متعلّق به یك خانوادۀ مشخّص بویایی قرار می­گیرد. دو جدول برای آموزش حسِّ بویایی بیان گردیده است. عطّار كارآموز، پس از استشمام نوارهای بویایی و كسبِ قدرتِ شناسایی و تشخیص تمامی موادِّ معطّر،‌ متوجّه خواهد شد با گذشت زمان، بوی مادّۀ اوّلیه، روی نوار بویایی تغییر می­كند. همچنین نرخ تبخیر تمامی مواد، یكسان نیست.

نتِ اوّلیه،‌ میانی و پایانی (پایه)

قدم بعدی طبقه­بندی موادِّ‌ معطّر، طبقِ فرّاریت آن است. هرچند این طبقه­بندی می­بایست بصورت علمی انجام پذیرد، امّا كارآموز، بزودی،‌ با فراموش نمودن هرگونه اطّلاعات تكنیكی كه دارد و با ساختن طبقه­بندی شخصی­اش، چیرگی (تبحّر) غیرمنتظره­ای بدست خواهد آورد.

نت های عطر

ابتدا تاریخ و زمانی كه مادّۀ معطّر را روی نوار بویایی می­چكانید، سپس تاریخ و زمانی كه شخصیت ‌اصلی و رایحۀ عادّی محصول، شروع به محو شدن می­نماید را روی نوار بویایی ثبت كنید. امّا هیچ توجّهی به ’’نوت­های نامطبوع‘‘ نهایی از قبیل نوت­های تِرپِنی یا شبیه به این نكنید. ]بدین معنی كه زمان و تاریخ از دست رفتن شخصیت اصلی مادّۀ اوّلیه، قبل از ظهورِ نوت­های نامطبوعِ پایانی است.[ برخی ’’موادِّ اوّلیه‘‘بسیار فرّار و فاقد ماندگاری­اند، برخی دیگر فرّاریت و ماندگاری متوسّط و مابقی، فرّاریتِ پایین و ماندگاری بالایی دارند.

این داده­ها در جدول ذیل بیان می­شود.

طبقه­‌بندی بر اساس فرّاریت

موادِّ اوّلیۀ بسیار فرّار فاقد ماندگاری را نوتِ اوّلیه؛

موادِّ اوّلیه با فرّاریت و ماندگاری متوسّط را اصلاح­كننده ]نوتِ میانی[ و

موادِّ اوّلیه با فرّاریت كم و ماندگاری زیاد را نوت پایه (پایانی) می­نامم.

دلیل انتخاب این اسامی بدین شرح می­باشد:

همان­گونه كه نام این مواد نشان می­دهد، نوتِ پایه، شخصیتِ اصلی عطر را می­سازند كه تا آخر، ساعت­ها می­توان این مواد را احساس نمود. موفّقیت عطر، مرهون نوتِ‌ پایه است. اگر موفّقیتی در میان باشد.

هر فرد كه حتّی دورا دور با موادِّ اوّلیۀ معطّر آشناست، می­داند تمامی موادِّ اوّلیه با فرّاریت كم و ماندگاری بالا از قبیل خِس­خِس،‌ خزه­بلوطی،‌ نعناع هندی، مِتیل آینون و … هنگامی كه بصورت تازه، روی نوارِ بویایی استشمام می­شوند بوی نسبتاً‌ نامطبوعی متساعد می­كنند. دلیلِ استفاده از اصلاح­كننده­ها با فرّاریت و ماندگاری متوسّط است كه كمك می­كند بوی نامطبوع اوّلیۀ موادِّ مربوط به نوتِ پایه تغییر یابد. هنگام باز نمودن درب بطری، نوتِ اوّلیه كه بسیار فرّار و فاقد ماندگاری است كمك می­كند رایحۀ بسیار خوش­آیندی به مشام برسد.

كمك به تغییر شكل

     در این خصوص، تجربه­ای كه دانشجویان قبلی­مان با آن كاملاً‌ آشنا بودند را تشریح می­نمایم و می­توان آن را ’’درسی خلاصه در عطرسازی‘‘ نامید. من ابتدا با مداد سیاه،‌ یك فرمول ساده، شامل‌ تقریباً 8 مادّۀ اوّلیه كه منجر به ساخت یك عطر بسیار پذیرفتنی خواهد شد را یادداشت می­نمایم. سپس به این فرمول، موادّی اضافه می­كنم كه نام آن­ها را با مداد قرمز خواهم نوشت. بنابراین در حالی كه نسبت و اجزاءِ متشكّلۀ اوّلین فرمول، بی­تغییر باقی می­ماند، عطر دوّم ساخته می­شود. نام­های نوشته شده با مداد آبی،‌ موادِّ اوّلیۀ جدید از نوتِ‌ اوّلیه، اصلاح­كننده­ها و نوت پایه می­باشند. دوباره، بدون تغییر در موادِّ دو فرمول ابتدایی، عطر سوّمی ساخته می­شود كه كاملاً از دیگر عطرها متفاوت است. این آزمایش می­تواند با اضافه كردن بیشتر مواد، دائماً جلو رود.

تغییر شکل در عطر

     در این مرحله، موضوع موادِّ اوّلیۀ كمكی به میان می­آید. موادِّ اوّلیۀ كمكی، كدام موادند؟ تا جایی كه می­دانم،‌ موادِّ كمكی آن­هایی­اند كه بعلّت نوعِ رایحه یا بدلیل قدرتِ بویایی زیاد،‌ نمی­توان به میزان زیادی، در نوتِ پایه یا بین اصلاح­كننده­ها استفاده نمود. امّا وجودشان در فرمول به مقدارِ جزئی، منجر به تغییرِ كاملِ شخصیتِ عطر خواهد شد و به عطر، مهر منحصر به فردی‌ وارد می­نماید. مثالِ این قبیل مواد، بدین شرح می­باشد: ’’آلدئید ها سی12 (ام.ان.اِی) و سی14‘‘،‌ ’’اِستِرالیل اَسِتات‘‘، ’’ایزوبوتیل كوئینولاین‘‘، باریجه،‌ ’’قشرِ عنبر‘‘و از این قبیل مواد. علی­رغم اینكه توصیۀ من این است از این محصولات، به میزان جزئی استفاده شود، امّا این توصیه، نباید بصورت یك قاعدۀ دائمی درآید. چرا كه برخی مواد مثلِ‌ ’’آلدئید سی12 (ام.اِن.اِی)‘‘ استثنا هستند و مثلاً‌ استفاده از برخی محصولات، مثل شمع­دانی عطری، حتّی به میزان 50% حجم فرمول، تركیب بسیار موفّقی ایجاد می­نماید. بنابراین فایدۀ استفاده از موادِّ كمكی كاملاً هویداست و بحث بیشتر در این خصوص بیهوده خواهد بود. امّا این­جا می­بایست به خطایی اشاره كنم كه بین عطرسازان جوان كاملاً‌ رایج است.

عطرِ ’’چند وجهی‘‘‌یا ’’فاقد شخصیت‘‘

     عطرسازان جوان، احساس می­كنند باید ’’عطرهای چندوجهی‘‘ بسازند. به بیان دیگر می­بایست هر مادّۀ معطّری كه رایحه­اش در عطر چیره است را مقهوریا پنهان كنند. معتقدم عملاً این كار، بدترین خطایی (اشتباهی) است كه عطّار می­تواند مرتكب شود. چرا كه میل برای بدست آوردن حدّاكثر تعادل (موازنه)‌ در عطر، منجر به ساخت ’’تركیبِ نهایی‘‘’’فاقدِ شخصیت‘‘ و مقهور (تیره) خواهد شد.

عطرسازی

     عطّار نباید قبل از تجربۀ عملی یك فرمول، حدس بزند كه آن، بیش از حد حاوی یك مادّۀ اوّلیه است. ممكن است این قبیل اضافی‌­ها (زیادی­ها) كاملاً‌ بدلیل كمبود دیگر مواد باشد. نباید از نوتِ غالبِ موثّر واهمه داشت و عمداً از آن اجتناب نمود. این رمزِ شخصی عطّار است و برخی مواقع، وجودِ نوتِ غالب، بدلیل اشتباه، باعث موفّقیت­های عظیمِ تجاری بوده است. هنگامی كه عطّار احساس می­كند میزان مادّۀ اوّلیۀ اصلی در فرمول می­بایست افزایش یابد،‌ مقدارِ آن باید دو، سه و یا حتّی ده برابر شود. این موجبِ ایجادِ فرصت غیرمنتظره­ای برای كشفِ آكوردِ برجسته می­گردد. این مقدار را همیشه می­توان در مراحل بعدی كاهش داد. امّا عطّار فوراً خواهد دانست چه نتایجی از میزان اضافۀ ابسولوتِ خزه­بلوطی، خِس­خِس،‌ مِتیل آینون و شبیه به این در فرمول نهایی انتظار می­رود. برخی مواقع مقدار اضافی موجب بروز ثمر می­شود.

متضادهای شدید و مُدها

     هم­اكنون عطرِ موفّق، به گونه­ای گسترده می­گردد كه گویی همه جا در خصوص آن صحبت می­شود. عطّاری مدرن، نیازمندِ تضادهایی است كه ارزش­های بویایی را توصیف‌ می­كند. عطرساز می­بایست بی­تعصّب بوده و سلیقۀ خودش را كاملاً نادیده بگیرد. وای بر او اگر از خِس­خِس متنفّر باشد.‌ یا نتواند آلدهایدها را تحمّل كند. او می­بایست بداند در عطرسازی، ناسازگاری وجود ندارد. موادِّ به ظاهر متضاد، بعلاوه موادِّ اوّلیۀ دیگر كه نقشِ ’’عاملِ اتّصال‘‘را بازی می­كنند با موفّقیت با هم ’’تركیب می­شوند‘‘و رایحۀ آن­ها را به رایحۀ سازگار تبدیل می­نمایند. عطّار خلّاق می­بایست بیشتر از بقیه، سلیقۀ مشتری را در نظر بگیرد. موفّقیتِ تجاری عطرِ جدیدِ دارای آكوردِ نو، لزوماً به ایده­های اصیل و به امواج فكری وی وابسته است.

کلاس عطر سازی

     اغلب از من سوال می­شود: آخرین مُد در عطّاری چیست؟ پاسخ من این است: در عطرسازی مُد وجود ندارد. فقط موفّقیت در فروش است كه مُد را دیكته می­كند. عطرسازِ خوب، عطّاری است كه می­داند چگونه عطری پرفروش بسازد.

آكورد گران­بها

     عطرساز بزرگ، همانند پیانو نواز برجستۀ كنسرت، می­بایست یك قاعدۀ را اكیداً رعایت كند و آن این­كه میزان­ها را تمرین نماید. به بیان دیگر، می­بایست آكوردهای ممكن بین مواد را مطالعه كند. چرا كه از آن­جاست كه می­تواند تكنیك لازم برای این هنر را بدست آورد. در حالی كه این، یك وظیفۀ سخت و وسیع است. علی­رغم این، می­بایست تلاش شود این تمرین را به تعدادِ كم­تر و به نسبت­های دست­یافتنی­تری كاهش داد. برای مثال، هنگام مطالعۀ آكوردهای نوتِ قبرسی، لازم نیست‌ تركیبِ ابسولوتِ خزه­بلوطی با تمامی موادِّ معطّر را بسازیم. عطّار ابتدا، موادِّ اوّلیۀ معطّری كه از نظر وی، شایستۀ استفاده در اثرِ قبرسی است را انتخاب و فقط موادّی كه آكوردِ رضایت­بخشی بین نوتِ پایه می­سازد را تركیب می­نماید.

     هرچند در ابتدای مقاله بیان نمودم در عطّاری، معجزات اندك بوده و كم وقوع است،‌ امّا باید بیان نمایم این­جا (هنگام یافتن آكوردهای جدید) جایی است كه معجزات واقعی ظهور می­نماید.

     انتخابِ موادِّ اوّلیه توسّطِ عطّار، نشان­دهندۀ اصالت،‌ ابتكار و نبوغ وی كه موفّقیت عطر جدید، كاملاً‌ بدان وابسته است می­باشد. هرچند این امكان وجود دارد روشی ابداع گردد كه كارآموز را برای فهم و بدست آوردن برخی از تكنیك­ها قادر سازد. در عطّاری همانند بسیاری از رشته­های دیگر، بسیاری از افراد فراخوانده، امّا برخی از آن­ها انتخاب می­شوند. چرا كه كیفیت مورد نیاز كه منجر به موفّقیت می­شود را نمی­توان آموزش داد. همچنان كه اشتیاق و جدیت را نیز نمی­توان آموزش داد. شادی زندگی، آفرینش و عشق، كیفیت­های ذاتی­اند كه بدون آن، عطّار بزرگ بوجود نمی‌­آید.

در خصوص روشی كه برای كارم اختراع نمودم، چیز دیگری باقی نمانده كه بگویم و به خوانندگانم بستگی دارد از جایی كه قطع نموده­ام شروع نمایند. شما می­توانید برپایۀ روشی كه در این مقاله بیان گردیده آكوردهایی با موادِّ اوّلیۀ دیگر بغیر از ابسولوت خزه­بلوطی، مثلِ خِس­خِس، نعناع هندی، چوب صندل، مِتیل آینون و … مطالعه نمایید. مگر این­كه اثر را از ابتدا بیهوده بیابید.‌ كارآموزان، از تحقیقات منظّمی كه با این روش انجام می­دهند ماه­ها لذّت می­برند و درس­های بسیار مفیدی از آن می­آموزند. تجربۀ شخصی خودم با ابسولوتِ خزه­بلوطی، هم­اكنون از مرز هزار گذشته و به همین مقدار و شاید هم بیشتر، تجربۀ انجام نشده باقی مانده است. چرا كه این قبیل تحقیقات بی‌­پایان است.