روش عصاره گیری عطرها و مراحل تولید عطر

عطرها مواد معطری هستند که از ترکیب اسانس ها، حلال ها، تثبیت کننده ها و مواد اولیه خوشبو ساخته می شوند. مواد اولیه و ترکیبات مورد نیاز برای تولید عطرها عمدتا از منابع گیاهی، طبیعی و حیوانی استخراج می گردند و در برخی از مواقع نیز به صورت مصنوعی تولید می شوند. استفاده از مواد معطر برای خوشبو کردن بدن و محیط قدمتی بسیار طولانی دارد. اطلاعات به دست آمده از برخی از حفاری های باستان شناسی نشان می دهد که انسان ها در تمدن های اولیه نیز از مواد معطری تحت عنوان عطر استفاده می کردند. در این مقاله به روش های عصاره گیری عطرها و منابع اصلی مورد استفاده در تهیه عطرها می پردازیم.

مراحل تولید و روش های عصاره گیری عطرها

فرآیند ساخت و تولید عطر برای افراد علاقمند به این حرفه جذابیت بسیار زیادی دارد و شامل چهار بخش اصلی جمع آوری مواد اولیه، استخراج مواد معطر، ترکیب کردن رایحه ها و انبار کردن و به اصطلاح جا افتادن ترکیبات می شود که در این قسمت به صورت مفصل به آنها می پردازیم:

۱.جمع آوری مواد اولیه

جمع آوری مواد اولیه یکی از مراحل تولید عطر به حساب می آید. برای این منظور علاوه بر میوه ها و ادویه ها، از صمغ ها، ریشه ها و برگ های درختان و حتی ترکیبات حیوانی نیز بهره گرفته می شود. این در حالی است که گل ها نیز یکی از اصلی ترین مواد اولیه در عطرسازی به حساب می آیند که ساخت عطرها بدون آنها بسیار دشوار و تقریبا غیر ممکن است. شاید برایتان جالب باشد که بدانید برخی از برندهای عطری بزرگ و لوکس دنیا همچون دیور و شنل جهت حفظ کیفیت محصولات، مواد اولیه مورد نیاز خود را از باغ گل های اختصاصی شان تهیه می کنند. به طور کلی از آنجایی که تمامی رایحه ها به صورت طبیعی در دسترس نیستند، برای تولید عطرها ممکن است از برخی مواد شیمیایی و مصنوعی نیز استفاده شود. استفاده از این روش به ویژه در مورد ترکیبات حیوانی بسیار پرکاربرد است؛ زیرا مانع کشتار حیوانات می شود.

۲.استخراج مواد معطر

به طور کلی استخراج عطر فرآیندی بسیار پیچیده و زمان بر است. به عنوان مثال برای تهیه یک عطر ۱۵ میلی لیتری، از حدود ۶۶۰ گل سرخ روغن گیری می شود. در این مرحله پس از جمع آوری مواد اولیه برای ساخت عطر، روغن آنها به روش های زیر استخراج می شود:

– روش پرس سرد: پرس سرد آسان ترین شیوه برای استخراج مواد معطر است که در آن، مواد را تحت فشار بالا قرار می دهند تا روغن آنها خارج شود. در این روش، غالبا از پوست مرکبات استفاده می شود که حاوی مقادیر فراوانی روغن است و امکان استخراج عصاره معطر زیادی از آن وجود دارد.

– روش های آنفلوراژ و ماسراسیون: این دو روش مبنایی شبیه به یکدیگر دارند و به طور کلی به فرآیند استخراج مایعات در تماس یک گیاه با یک مایع حلال گفته می شوند. در این روش ها از روغن ها یا چربی های داغ برای استخراج روغن های خوش بو استفاده می شود.

– روش تقطیر: تقطیر نیز یکی از روش های عصاره گیری عطرها است که در آن برای استخراج مواد معطر از بافت های سخت گیاهان از جمله ریشه ها، چوب ها و همچنین میوه ها، ادویه ها و گل ها استفاده می شود. اگرچه تقطیر به چند روش انجام می شود، اما به طور کلی برای استخراج روغن های معطر، بخش های مختلف گیاه را می جوشانند یا در معرض بخار آب قرار می دهند تا پس از مدتی عصاره معطر گیاه تبدیل به بخار شود. در ادامه این بخار را تحت سرما قرار می دهند تا به قطرات مایع تبدیل گردند. در نهایت نیز این قطرات مایع را در محفظه مشخصی جمع آوری می کنند تا از عصاره معطر آن استفاده نمایند.

– روش استفاده از روغن های جاذب: در این روش روغن های معطر گل ها و گیاهان را به کمک بنزن و اتانول استخراج می کنند. برای این منظور ابتدا مواد معطر جذب یک چربی یا موم جامد می شوند و سپس روغن های معطر آن به وسیله اتانول جدا می گردند. به طور کلی به دلیل هزینه های بالا، از این روش کمتر استفاده می شود. با این حال زمانی که روغن های معطر به دلیل حرارت بالا در روش تقطیر امکان تغییر ماهیت دارند، از این روش کمک گرفته می شود.

۳.ترکیب کردن رایحه ها

در این مرحله عطرسازان متخصص تعداد زیادی از روایح را با یکدیگر ترکیب و تست می کنند. فرآیند انجام این کار بسیار پیچیده است و حتی ممکن است چند سال نیز به طول بیانجامد. در این روش عطرساز با بهره گیری از روغن های معطر مختلف و ترکیب نمودن آنها با یکدیگر، در نهایت به یک فرمول خاص و ثابت دست پیدا می کند. سپس به کمک این فرمول روغن های عطری تازه استخراج شده را با یکدیگر ترکیب می کند و برای دستیابی به غلظت و رایحه مورد نظر، روغن ها را با الکل ترکیب می کند. در نهایت این غلظت مشخص کننده تفاوت ادکلن، پرفیوم، ادو توالت و ادو پرفیوم است.

۴.اهمیت انبار کردن در عصاره گیری عطرها

در آخرین مرحله از روش های عصاره گیری عطرها، پس از استخراج اسانس های مختلف از مواد اولیه، ترکیب نمودن آنها با یکدیگر و افزودن الکل به آنها، در نهایت عطرها باید به اصطلاح جا بیافتند. در طول این پروسه، عطرها را از چند ماه تا یک سال در محلی تاریک و خنک انبار می کنند. این عمل موجب می شود تا روغن های عطری و الکل به خوبی در یکدیگر ادغام گردند و رایحه عطر قوی تر شود. پس از اتمام این دوره، عطر تست می شود و در صورت لزوم تغییراتی بر روی رایحه آن اعمال می شود تا در نهایت آماده عرضه و فروش گردد.

منابع مورد استفاده در تولید عطرها

به طور کلی برای تولید عطرها از منابع گیاهی، حیوانی، ترکیبات مصنوعی و طبیعی مختلفی استفاده می شود که در این بخش به صورت مفصل به آنها می پردازیم:

۱.ترکیبات گیاهی

گیاهان جزو بزرگ ترین منابع تامین کننده مواد معطر در صنعت عطرسازی محسوب می شوند و همواره جایگاه ویژه ای در میان ترکیبات عطری دارند. در فرآیند تولید عطرها از بخش های مختلف گیاهان برای عصاره گیری استفاده می شود که از پرکاربردترین آنها می توان به موارد زیر اشاره نمود:

– پوست و چوب درختان: چوب صندل، چوب آگار، چوب سدر، عود، کاج و دارچین جزو ترکیباتی هستند که در این دسته قرار می گیرند.

– برگ ها و جوانه ها: از عصاره برگ های گیاهانی نظیر اسطوخودوس، نعناع هندی، بنفشه، رزماری، برگ چای، برگ صنوبر، بامبو و اکالیپتوس در صنایع عطر سازی استفاده می شود و عصاره آنها با روش های عصاره گیری عطرها استخراج می شود.

– گل ها: گل ها از اصلی ترین ترکیبات مورد استفاده در عطرها هستند که از جمله آنها می توان به گل های یاس، مریم، رز، شمعدانی، نرگس، پیچ امین الدوله، صد تومانی، وانیل و ارکیده اشاره نمود.

– میوه ها: متداول ترین میوه های مورد استفاده در ترکیبات عطری عبارت اند از: لیمو، نارنج، پرتقال و گریپ فروت که از پوست این میوه های مرکباتی معطر نیز استفاده می شود. علاوه بر آن میوه هایی نظیر انبه، تمشک، انگور سیاه فرنگی، نارگیل و هلو نیز در این دسته جای می گیرند.

– ریشه، ریزوم و پیاز: از بخش های زیر زمینی گیاهان همانند ریشه خس خس، ریزوم های زنبق و ریزوم های زنجبیل نیز در عصاره گیری استفاده می شود.

– بذرها: بذرهای هویج، لوبیای تونکا، گشنیز، زیره، کاکائو، جوز هندی، هل و انیسون جزو منابع گیاهی پرکاربرد در عطرسازی هستند.

– رزین ها: صمغ ها یا رزین ها همواره جایگاه ویژه ای در صنعت عطرسازی و عودسازی داشته اند. صمغ هایی که به طور معمول در روش های عصاره گیری عطرها مورد استفاده قرار می گیرند شامل بوته کندر، لابدانوم، مر، صمغ بنزوئین، کهربا، بلسان و صمغ کاج می شوند.

ترکیبات حیوانی

در تولید عطرها علاوه بر ترکیبات گیاهی، از منابع حیوانی نیز استفاده می شود که برخی از پرکاربردترین آنها به شرح زیر هستند:

– مشک آهو: یکی از معروف ترین منابع حیوانی در عطرها مشک است که از کیسه مشک آهوی آسیایی گرفته می شود. امروزه تولید مصنوعی این ماده، مانع کشته شدن این حیوان می شود و تولید آن به مقدار زیاد را امکان پذیر می سازد.

– عنبر سائل: این ماده گران بها در سیستم گوارشی نهنگ عنبر تولید می شود و از طریق روده یا دهان این جاندار خارج می شود. جمع آوری طبیعی عنبر سائل از اقیانوس ها آسیبی به این جاندار نمی رساند، اما به دلیل نادر بودن آن، این ماده عمدتا به صورت آزمایشگاهی تولید می شود.

– مشک زباد: این ماده از کیسه معطر گربه زباد یا سیوت به دست می آید که امروزه به صورت مصنوعی نیز تولید می شود.

– کاستوریوم: این ماده به مشک سیوت آفریقایی شباهت دارد، اما از سگ آبی بالغ آمریکای شمالی و اروپایی به دست می آید.

– هایرسیوم: این ماده از مدفوع سفت شده خرگوش کوهی که در آفریقا و خاورمیانه زندگی می کند به دست می آید.

ترکیبات مصنوعی

در حال حاضر برای تولید عطرها از ترکیبات مصنوعی بسیار زیادی استفاده می شود که در طبیعت یافت نمی شوند یا به سختی به دست می آیند. به عنوان مثال رایحه ارکیده عمدتا به طور مصنوعی تولید می شود. از ترکیباتی که به طور مصنوعی تهیه می شوند نیز می توان به مشک سفید اشاره نمود که در صنعت عطر سازی به وفور مورد استفاده قرار می گیرد. به طور کلی برخی از پرکابردترین مواد مصنوعی مورد استفاده در عطرسازی عبارت اند از: مشک های زایلول، کتون، بنزیل استات، بنزیل بنزوات، متیل، آنترانیلات، جوهر نعنا، بنزن اتانول، سانتانول، متیل لینولییت، گوائیل استات، ترایدکانال، اوژنول، وتیورول، دی اتیل فتالات و هیدروکسی سیترونلول.

ترکیبات طبیعی

یکی از ترکیبات طبیعی مورد استفاده در عطرها گلسنگ ها هستند که قرن هاست در عطرسازی از آنها استفاده می شود. گلسنگ ها از رایحه ای خاص برخوردار هستند و محل رشد آنها در رایحه شان بسیار تاثیرگذار است.